MADAM GUIARIYA M. KUDA of PANDAG, MAGUINDANAO (PHILIPPINES)

MADAM GUIARIYA M. KUDA….NAGING BARANGAY CHAIRPERSON AT  MAYOR NG PANDAG, MAGUINDANAO, AT NAG-ARARO NG BUKID NANG MAGING BIYUDA

Ni Apolinario Villalobos

 

Para akong nakahukay ng ginto ng makilala ko si Madam Guiariya sa terminal ng mga multi-cab na nagbibiyahe sa Datu Paglas at Buluan. Ang unang nakatawag ng aking pansin ay ang kanyang damit at mukha na kahit may mga kulubot ay nakikitaan pa rin ng ganda. Malaki ang pasasalamat ko nang pumayag siyang makunan ko ng larawan at nakipag-usap pa sa akin.

 

Noon ko nalaman na dati pala siyang barangay chairperson ng Pandag, Maguindanao at naging mayor nito nang mai-angat sa pagiging bayan. Dating barangay ng Buluan, Maguindanao ang Pandag. Sa pag-uusap namin ay nabanggit niyang nadanasan din niyang mag-araro ng kanilang bukid nang siya ay mabiyuda, sabay pakita ng kanyang mga kamay na nakitaan ko ng mga bakas ng humilom na sugat sa pagkakahawak ng bakal na araro. Masayang kausap si Madam Guiariya at napansin ko rin ang maliksi niyang pagkilos sa kabila ng kanyang gulang na 76 na taon….at sa kanyang pananalita ay mahahalata ang kanyang talino.

 

 

 

Fascinating Buluan Lake (Buluan, Maguindanao, Philippines)

FASCINATING BULUAN LAKE

(Buluan, Maguindanao)

 

By Apolinario Villalobos

 

My jaunt to Buluan Lake yesterday, December 12,  was decided when a blackout cut short my blogging on the patronal fiesta of President Quirino (Sultan Kudarat). Rather than sit it out for the return of the power to keep me going again, I decided to go somewhere else, despite the scorching heat of the high noon sun. I finally I contracted Dagul who at the time was driving a single “habal-habal” motorbike to bring me to the fish port of Buluan. I was lucky to have been driven by Dagul because I found out that he was familiar with the area as he told me that he used to deliver bamboo poles to clients within the vicinity.

 

On our way to the lake, Dagul was narrating his adventures around the area as far as Tulunan where he met new hospitable friends. He told me about the friendly residents of Maslabing and he was right as those we met along the way, returned the smile I gave them and waved back to me as we drove on along the concrete road that sliced through the African palm plantation. What made me more interested about the area was how the locals are making use of solar panels to light their homes. And, what  caught my attention are the clean yards, some with flowers and shrubs.

 

I knew that we were approaching the lake when I could only see the empty horizon ahead of us. And, when we finally reached our destination, I was surprised by its expanse with portions dotted by colonies of water lily. The homes on stilts brought back memories of Taluksangay in Zamboanga that I visited decades ago. What delighted me were the friendliness of the locals. Every time I asked permission to take their photos and their home, they readily agreed after listening to my explanation that I was promoting Buluan and that I would like to spread the news that their place is nice. I added that during the INAUL FESTIVAL, visitors could visit their place to see the lake and have snacks in their convenient stores or sari-sari store.  I told those who owned small carinderias that they should maintain cleanliness to the best they can so that visitors would come back for more of their deep-fried taruk and tilapia.

 

I found half-finished slim and long bancas in some homes, aside from fish traps and black fish nets. Some resourceful residents cook “binignet” a kind of powdered rice porridge with banana. In another home, I found a mother with her  purple-colored cake to be peddled at the wharf.  I was told that in a few hours the first batch of harvested tilapia would be coming in which could be the reason why I saw styro boxes and obvious traders, regretfully, I could wait for it because I still had two places to visit….but definitely I will be back.

Mga Kaibigan kong Muslim na Minamahal ng Diyos

Ang Mga Kaibigan kong Muslim na “Minamahal ng Diyos”

Ni Apolinario Villalobos

 

Tuwing kakain ako sa isa sa mga paborito kong roadside Muslim carinderia, hindi maaaring hindi kami magkatuwaan ng pamilya ng mag-asawang may-ari. Dahil nalibang ako sa pakikipagkuwentuhan sa kanila isang umaga, hindi ko namalayang nakaubos ako ng piniritong dalawang tilapia na medium sized, apat na hiwa ng bangus, dalawang balot na pastil, isang pinggan na tutong (libre), at dalawang mugs na kape….nakakahiya, pero wala akong magawa, yon nga lang naempatso ako. Actually, ginawa ko yon para madagdagan ang kita nang may maipambayad sila sa Bombay kinabukasan

 

Tatlo ang ampon ng mag-asawa na pinag-aaral nila sa abot ng kanilang makakaya. Ang isa ay may magandang boses (sa isa sa mga larawan ay ang may hawak na pusa at pula ang damit). Pinagmalupitan daw sila ng dating tinirhan nilang kamag-anak at halos hindi pinapakain kaya ipinuslit nilang mag-asawa upang maalagaan at mapag-aral. Barung-barong ang kanilang tinitirhan at ang kanilang lutuan ay walang bubong. Sa palagay ko ay tumutulo pa ang bubong ng kanilang tulugan dahil pinagtagpi-tagpi lang na yero at plastic tarps. Sa halip na gumastos daw kasi sa pagpapabubong ng lutuan, inuuna muna nila ang mga pangangailangan ng mga bata tulad ng damit at baon, dahil lahat ay nag-aaral. Ang bunsong anak na lalaki ay oversized ang t-shirt na damit nang umagang yon na halatang pag-aari ng tatay niya na sa larawan ay walang t-shirt man lang. Ang analysis ko ay pinasuot ng tatay ang t-shirt niya sa anak…baligtad pa!

 

Araw-araw ay may pinapakain din silang “pandita” at mga pusang namamasyal sa kanila. Bukod sa pagpapakain sa “pandita” ay binibigyan pa nila ito ng pera dahil nagdadasal ito sa puwesto kasama nila, bago siya umalis. “Blessings” ang turing nila sa lahat ng dumadating sa kanilang buhay kahit halos hindi sumasapat ang kanilang kinikita, na ang patunay ay ang pagpapabalik nila sa naniningil na Bombay kinabukasan dahil wala pa silang pambayad sa inutang na pera. Bilib ako sa ama ng pamilya dahil sa prinsipyo niyang kahit kaunti lang daw ang matira sa araw-araw na kinikita, kung may nangangailangan, ay dapat daw tulungan. Alam kong nakikita ng Diyos ang ginagawa nila at ang kanilang magandang kalooban ay siguradong matutumbasan ng tulong balang araw….magagawan ng paraan.

 

Ang mga tulad nilang masasayang tao sa kabila ng kakapusan ang nagpapaalala sa akin ng mga kaibigan ko sa Tondo. Pakiramdam ko, makakain lang ako ng tinitinda nila ay para na rin akong “blessed”….sila ang gusto kong tawaging mga “minamahal ng Diyos”.

The Muslim Filipino Pastil/Patil and the Japanese Sushi

The Muslim Filipino Pastil/Patil and the Japanese Sushi

By Apolinario Villalobos

 

The pastil/patil is a one-dish meal wrapped in banana leaf. It is topped with shredded chicken cooked in soy sauce and plenty of vegetable oil. A variation is the use of fresh water fish such as dalag (mud fish) and tilapia as topping. It is a popular meal ni southern Mindanao, particulary, Cotabato provinces, Zamboanga and Jolo. Today, however, the indication of the presence of a Muslim community in any place around the Philippines are the stacks of this banana leaf- wrapped meal in a store. High grade white rice is used in this dish and the shredded chicken is cooked for hours. What is nice about this dish is the cheap price per wrap at Phpq10 which has not been “updated” for more than 10 years, making it the popular poor Mindanaoan’s meal.

 

Similar in appearance is the Japanese sushi, although, much smaller in size and requires an intricate  preparation. The price of each sushi depends on the variety – the kind of food wrapped and put on top of the rolled Japanese rice. Unlike the pastil/patil, only the rich Filipinos can afford the Japanese sushi, for the cost of the cheapest piece is equivalent to the price of one kilo high grade rice.

Dahil Sa TubaW

Dahil Sa Tubaw

Ni Apolinario Villalobos

 

Noong makapasa ako sa training ng PAL pinadala agad ako sa Tablas station (Romblon) para punan ang bakanteng pwesto. Dahil nasanay na akong gumamit ng tubaw (Muslim head covering/kerchief), nagsuot pa rin ako nito papunta sa Manila Domestic Airport. Sa pilahan ng check-in counter, and sinundan ko ay isang babae na napansin kong namutla nang lumingon sa akin. Inisip ko na lang na baka excited siyang sumakay ng eroplano kaya namumutla. Pagkatapos niyang mag-check in, tiningnan pa rin ako bago siya naghanap ng mauupuan. Lalo siyang namutla nang pagkatapos kong mag-check in ay sa nag-iisang bakanteng upuan sa tabi niya ako umupo. Siksikan ang mga tao sa pre-departure area kaya no choice siya kundi umupo na lang, subali’t panay ang buntong-hininga. Sa kamalasan niya, sa likod niya ako sa pilahan naman nang tawagin ang mga pasahero upang sumakay sa eroplano.

 

Pagdating sa Tugdan airport ng Tablas, halos nasa likod niya rin ako sa pagpasok sa terminal, hinanap ko agad ang office ng supervisor upang mag-report. Nandoon din ang babae at dinig ko ang sinabi sa supervisor na, “Bien, may pasahero kayong Moro, ninenerbiyos ako… at baka….”hindi pa siya tapos magsalita, sinenyasan siya ng kausap niya upang lumingon at halos himatayin nang makita ako na nakangiti ng ubod tamis! Hindi siya nagpaalam dahil sa hiya at dali-daling umalis.

 

Nagpakilala ako sa supervisor, si Mr. Bien Alvaro at ibinigay ang letter of introduction galing sa head office. Winelkam niya ako at nahalata kong tipid ang mga salita niya. Nang ma-dispatch na ang flight, ipinakilala niya ako sa iba pang mga tauhan sa airport. Kinagabihan, pinatawag niya kaming mga regular staff at naglabas ng bote ng alak. Nagulat ang mga kasama ko dahil alam nilang hindi umiinom ang supervisor, lalo na at kilalang Protestant minister din. Pang-welcome naman daw sa akin kaya okey lang. Nagpasaring ang iba kong kasama na first time niya daw ginawa yon, dahil yong iba, wala namang pa-welcome. Sa kalagitnaan ng “party”, sabi ni Mr. Alvarao, “Bot, pakiusap lang, baka pwedeng huwag ka nang magsuot ng tubaw”. Ayon….! Kaya pala. Kaya sabi ko walang problema dahil wala namang masyadong alikabok sa lugar pwera lang kung pupunta sa airport mula sa ticket office.

 

Maliit ang mga bayan kung saan nag-opisina ang PAL. Ang inabutan ko ay ang nasa Alcantara, at ilang buwan ang nakalipas inilipat ang opisina sa Looc. Sa pangalawang araw ko sa Alcantara, sinubukan kong pumunta sa palengke pagkatapos ng flight upang “mag-explore”. Tinginan ang mga tao, iilan lang naman. Nang magmiryenda ako sa isang karinderya, hindi nakatiis ang may-ari at tinanong ako kung ako yong Moro na bagong empleyado ng PAL. Sabi ko na lang, “oo, ako yong mabait na Moro…sino ang may sabi sa yo?” Sinabi niya ang pangalan ng babaeng nakasakay ko sa eroplano. Kalat na pala ang balita…nagkaroon ng Moro sa lugar nila. Naging best friend ko ang may-ari ng karinderya, kaya tuwing kakain ako ng  paborito kong “tilik” o yong mahal kung kainin sa Japanese restaurant na sea urchin roe, ay halos umapaw ang platito.

 

Sa kapapasyal ko naman sa tabing dagat, madalas kong madaanan ang isang grupo ng matatanda na nag-iinuman ng tuba. Sa umpisa tinginan lang muna, subali’t sa kalaunan, inimbita na rin nila ako. Mga retirees pala sila, ang isa judge, ang isa doctor, ang isa ay tiyuhin ni Dorothy Joy na artistang kasabay ni Nora Aunor. Doon ko nalaman na kilala pala nila si Daisy Romualdez, artista rin kasabay naman nina Susan Roces at Amalia Fuentes, at taga- Sta. Fe na hindi kalayuang bayan. Kapatid ni Daisy Romualdez si Blanca Gomez na kasabay naman ni Rosemarie Sonora. At, kainuman ko ang tiyuhin nila! May hindi nakatiis sa kanila at nagtanong na, “ikaw ba yong naka-turban na sabi nila?” Obviously, nahiya siyang magbanggit ng “Moro”. Inulit ko na naman ang pagsang-ayon. Nakilala at naging kaibigan ko si Daisy Romualdez noong na-assign ako sa Manila dahil barkada siya ng boss kong si Archie Lacson. Pinapasyalan si Mr. Lacson ng magkabarkada na Amalia Fuentes at Daisy Romualdez, kung minsan kasama si Alma Moreno.

 

Mga ilang buwan ang lumipas, dahil pinilit kong matutuhan ng dialect nila, naging matatas ako, kaya marami sa kanila ang natuwa, pati na ang ilang mga estudyante sa Looc National High School na naging kaibigan ko. Nang magdaos ng convocation sa school nila, inimbita akong maging guest speaker. Nagpakita ako ng gilas sa pagsalita gamit ang dialect nila. Sa katatasan kong magsalita ng Loocnon, meron nang ayaw maniwala na hindi ako taga-roon, lalo na at may kamukha pa raw ako! Biniro ako ng supervisor namin na kung ilang taon na daw siya sa Tablas, maski sa maliit na umpukan hindi siya naimbitang magsalita, pero ako na ilang buwan pa lang dumating, sa national high school pa naimbitahan. Sabi ko na lang, ini-promote ko ang mga flights ng PAL. Okey rin pala ang pagkaimbita sa akin dahil kainitan noon ng information campaign ng PAL para makilala sa mga probinsiya.

 

Dahil sa tubaw, nakilala ko ang kinikilalang pamilya Solidum  na ang isa sa magkakapatid noong panahon na yon ay gobernador ng Romblon. Naging close ako sa kanila lalo na sa kanyang misis na kung tawagin ko ay “Tiya Nene”. Si Yvone Solidum na pamangkin nila ay ang kauna-unahang “Miss Aviation”, isang beauty title na noon ay kahanay ng “Miss Caltex” at “Miss Philippines”, ay naging kaibigan ko rin.

 

Kalaunan, ang babaeng nataranta at ninerbiyos nang unang makita ako sa Manila Domestic Airport ay naging foster mother ko si Mrs. Nena Gacura, ang asawa niya, foster father ko naman at kapatid ang turing sa akin ng mga anak. Subali’t ang talagang original na “adopted”  ng pamilya na mga taga-PAL ay ang mga dinatnan ko na doon na sina Celso Dapo, Sonny Santiago at Oswald Alamo.

 

Nang dahil sa tubaw, nagkaroon ako ng foster family sa Romblon, nakapagsalita bilang guest speaker sa isang convocation ng Looc National High Schook, naging barkada ng mga retirees na ang paboritong pulutan sa tuba ay nilagang kamote, napainom ang dating hindi umiinom na supervisor namin, nakilala ang kauna-unahang Miss Aviation na si Yvonne Solidum….at palaging busog sa “tilik” o sea urchin roe!