Evelyn Borromeo: Buhay at Sigla ng mga Pagtitipon

Evelyn Borromeo: Buhay at Sigla ng mga Pagtitipon

Ni Apolinario Villalobos

 

Belen ang palayaw niya at kilala siya sa subdivision nila dahil sa likas na ugaling matulungin. May marinig lang siyang kuwento tungkol sa isang taong hirap sa pag-submit ng mga papeles sa ano mang ahensiya ng gobyerno, siya na mismo ang nagkukusa ng kanyang tulong. Kung mayaman ang nagpapatulong, binibigyan siya ng pamasahe at pang-miryenda, pero kung kapos sa pera, tinatanggihan niya ang inaabot sa kanya. Nakakarating siya sa Quezon City, Cubao, Pasay, Maynila, Trece Martirez at humaharap din sa Mayor ng Bacoor City o kung sino pang opisyal ng lungsod kung kailangan. Kung hindi nga lang siya anemic ay baka regular din siyang nagdo-donate ng dugo sa mga nangangailangan.

 

Kahit babae siya, pinagkatiwala sa kanya ng Perpetual Village 5 Homeowners’ Association ang pag-asikaso sa basketball court at mga palaruang pambata sa magkabilang dulo nito. Officially, siya ang Administrator ng area na yon ng subdivision, kaya kapag may gagamit ng ilaw sa gabi sa paglaro ng basketball court, siya ang nilalapitan. Dahil saklaw din niya ang “cluster” na sumasakop sa tatlong kalyeng nakapalibot sa basketball court, kung may gulo, siya pa rin ang tinatawag. Matapang siya at walang pinangingilagan, palibhasa ay dating “batang Pasay”. Tawag ng iba sa kanya sa lugar nila ay “amasona”…subalit ibang pagka-amasona, dahil ang tapang niya ay ginagamit niya para sa kapakanan ng iba. Hindi siya ang tipong matapang na bara-bara ang dating.

 

Naging presidente din siya ng subdivision nila at noong kanyang kapanuhanan ay marami siyang nagawa upang mapaganda pa ang kanilang lugar. May mga nag-uudyok sa kanyang tumakbo sa Barangay, pero ang mga malalapit sa kanya ay nagpayo na huwag na dahil baka magkasakit lang siya lalo pa at inaasikaso din niya ang kanyang asawang si Nelson na nagpapagaling sa ‘stroke”. Sa totoo lang siguro, ayaw nilang mawala si Belen sa kanilang subdivision bilang Administrator ng basketball court at Cluster Leader.

 

Tuwing umaga, ang unang ginagawa niya ay i-check kung saan nagwo-walking upang mag-exercise ang kanyang asawa, na malimit ay sa basketball court lang naman. Pagkatapos ay bibili na siya ng pan de sal at sopas para sa mahal niyang asawa. Sinusubuan din niya ito, subalit hindi niya pinapakita sa iba (nahuli ko lang siya minsan), dahil hindi siya “showy” o pakitang-tao sa kanyang pagmamahal dito. Kahit nakakapagtiyaga siya sa mga simpleng ulam lalo na gulay, pino-problema pa rin niya ang uulamin ng mga kasama niya sa bahay kaya kung minsan ay napapahiwalay ang ulam niya mapagbigyan lang iba na ang gusto ay karne.

 

Maganda ang pagkahubog ng pagkatao ni Belen dahil ang mga magulang niya ay huwaran sa sipag at pagpapasensiya. Lumaki siya sa palengke ng Pasay (Libertad market) kaya batak ang katawan niya sa hirap. Noong nag-aaral pa siya, maaga siyang gumigising upang makatulong muna sa paglatag ng paninda nila bago siya papasok sa eskwela. Pagkagaling naman sa eskwela diretso uli siya sa puwesto nila upang tumulong sa pagtinda. Magaling sa diskarte at sales talk si Belen…madali siyang paniwalaan. Kung nagkataong nakatapos siya ng pag-aaral, malamang ay maski hanggang puwestong Vice-President sa isang kumpanya ay kaya niyang pangatawanan. Subalit dahil sa kakapusan ng pera, nauwi siya sa maagang pag-asawa…kaya parang naka-jackpot ang asawa niya sa kanya.

 

Buhay at sigla si Belen sa mga pagtitipon dahil kapag nahalata niyang medyo nagkakahiyaan sa pagsayaw ay pinapangunahan niya at may halo pang pa-kenkoy na sayaw upang makapagsimula lang ng kasiyahan. Hindi rin siya maramot dahil ang mga tanim niya sa bakuran ay libre para sa lahat na makagusto – may kalamansi, kung minsan ay talong at ampalayang ligaw. Magaling din siyang magluto ng mga kakanin lalo na ng maja blanca at piche-piche, kaya kung may okasyon sa lugar nila, sa kanya umoorder ng mga ganito.

 

Tatlo ang anak ni Belen. Ang panganay na babae ay nasa Gitnang Silangan kasama ang kanyang asawa at tatlong anak. Ang pangalawang lalaki naman ay nasa bahay lang at nangangasiwa ng home-based internet shopping, at ang bunso ay magtatapos na ilang taon na lang mula ngayon.

Wala nang hinihiling pa si Belen sa Diyos dahil ayon sa kanya, halos lahat ng pangangailangan niya ay ibinigay na sa kanya….at ayaw na rin niyang humiling pa para mabigyan naman daw ng pagkakataon ang iba.

Belen Borromeo

What Makes Us Share…till it hurts

What Makes Us Share…till it hurts

(I and my group)

By Apolinario Villalobos

 

The “us” in the title refers to the four of us in the group. The two are based in the United States, but come home every second week of November for our sharing project that commences every third week of November and strictly ends on the first week of December. On the other hand, I and the other one are locally- based.

 

Many of those who know us still don’t understand why we “meddle” with the lives of others by helping them. One of my friends even went to the extent of sending me a message last year when he read my blogs about Baseco Compound in Tondo. His message read, “hayaan mo na sila, kasalanan nila kung bakit sila naghihirap…mamumulubi ka lang sa ginagawa mo”.  I did not bother to reply to that message…but from then on, he seems to have detached himself from me. The other member of the group who is based locally, too, had a misunderstanding with his wife until their eldest son interfered…in his favor, so from then, his wife sort of just supported him. The two others, who are based abroad are lucky because aside from being supported by their families, they are also able to collect donations from friends who came to know about our projects.

 

My opinion is that it is difficult for others to really understand how it feels to be impoverished because, either, they have not been through such, or refused to admit that they were poor once, out of pride. I do not know if some of you experienced the pang of hunger for having not taken breakfast and lunch while attending classes. I do not know if some of you have experienced wearing underwear twice your size – being hand-me-downs from rich relatives. I do not know if some of you have experienced catching ice cubes thrown by a friend, instead of being handed even a sandwich by him during his birthday. I do not know if some of you have experienced making toys out of milk cans from the garbage dump, etc. etc.etc. I have experienced those when I was young.

 

My other colleague in the group and who is based in Manila, admitted to have been a scavenger when he was young. He also shared how every morning before going to school, he stood by carinderias and ate the leftover food on the plates of customers. As a scavenger, he and his brothers cooked “batchoy” out of the food they scavenged from the garbage bins of Chinese restaurants. He also unabashedly admitted to having worked as a call boy when their father got sick to earn quick money to support his two younger brothers and one sister (they were left by their mother). He got lucky when he landed a job as a messenger/sales clerk of a big hardware store in Sta. Cruz (a district in Manila City). Good fortune smiled at him, when the daughter of his employer fell in love with him, which made him part of the family business.

 

The third in our group, a doctor is the luckiest because at an early age he got adopted by a rich and kind couple who were US Green Card holders. But while growing up in Pasay, he was close to the less fortunate in their neighborhood. He is married to the daughter of their laundrywoman who is now operating a small catering business in the States.

The fourth in our group found his way toward us through the doctor, as he was the latter’s neighbor in the States. He shared that he grew up in a farm in Bicol and also experienced difficulties in life, as he and his siblings would cross a shallow river and hiked two kilometers to reach their school. He was introduced to our “operations” when he got curious, so he joined us in 2009, after promising to abide by our rules – no photo taking, wearing only slippers, t-shirt and shorts when on the road to share, and no giving of true name or divulging of real identity to the beneficiaries, as well as, willingness to partake of what our friends in slums eat.

 

What makes us click together is that, as if on cue, we practically forget who we really are every time we start hitting the road just before sunrise, to share.  We would sometimes call each other unconsciously, by our assumed names…but we do not consider such slip as a joke, because we are those names every time we mingle with our friends to share. For those who insist on knowing us,  we ask them to just remember us by our acts, and not by our face and name.

 

 

 

 

Ang Tao, Kalinisan, Pagkain, at Iba Pa

Ang Tao, Kalinisan, Pagkain, at Iba Pa

Ni Apolinario Villalobos

 

Hindi maganda sa isang tao ang sobra-sobrang pagiging malinis, kaya makakita lang ng pagala-galang inosenteng ipis ay animo naholdap na kung magsisigaw. Hindi masama ang maging malinis sa paligid, lalo na sa tahanan at katawan. Dapat lang nating alalahanin na lahat ng bagay, mabuti man, ay may limitasyon, tulad ng pag-inom ng gamot at pagkain. Ang binabakuna sa katawan ng tao upang magkaroon ito ng panlaban sa virus na nagiging sanhi ng iba’t ibang uri ng sakit ay virus din, kaya ang unang epekto nito ay pagkakaroon ng lagnat hanggang “masanay” ang katawan sa pagkakaroon nito. Ibig sabihin, may mga mikrobyo ding napapakinabangan ng tao, kahit ang mga ito ay itinuturing na marumi at salot.

 

May isa akong kaibigan na sa sobrang kalinisan sa bahay ay palaging pinapansin ang nalulugas na buhok ng kanyang misis kaya tuwing magsusuklay ito ay sinusundan niya at pinupulot ang mga buhok na nalalaglag sa sahig. Isang beses sinabihan uli niya ang kanyang misis ng, “o, marami na namang buhok ang nalugas mula sa ulo mo”. Napuno na yata ang misis kaya sinagot niya ang mister ng, “mabuti…ipunin mo para maihalo sa scrambled eggs bukas!”. Pinayuhan ko ang kaibigan ko na hindi tinatanggap sa korte ang nalulugas na buhok ng asawa na kumakalat sa sahig bilang dahilan ng annulment ng kasal, nang minsang humingi siya sa akin ng payo. Sa halip ay sinabihan ko siyang kumbinsihin ang asawang magpakalbo upang maibili niya ng maraming wig na iba’t iba ang pagkaayos at kulay para umayon sa kanyang mood! Hindi ko na nakita ang kaibigan ko… sana hindi sinaksak ng misis!

 

May mag-asawa naman akong kilala na dati ay bugnutin pero hinayaan ko na lang dahil parehong mahigit 70 na ang edad. Pero nang makita ko uli ay sila pa ang unang bumati sa akin. Nang tanungin ko kung ano ang pagbabago sa buhay nila, ang sabi nila, “hindi na kami madalas maglinis ng bahay”. Noon kasi habang naglilinis sila ng bahay ay minumura nila ang alikabok, at maghapon silang nakasimangot lalo pa at nakikita nila ang pagkakalat ng dalawang apo. Nadiskubre din nila na mula noong hindi na sila madalas maglinis, tuwing umaga ay may dalawa hanggang tatlong ipis silang nakikita na nagkikisay. Sabi ko sa kanila ay malamang na-“suffocate” o nalason ng naipong alikabok sa sahig ang mga ipis na ginagapangan nila. Dagdag- paliwanag ko pa ay, kaya siguro mas gustong manirahan ng ipis sa cabinet at mga sulok ay dahil wala halos alikabok sa mga ito. Bilang payo, sinabihan ko silang mag-ball room dancing na rin.

 

Maraming ospital na hi-tech ang naglilipana ngayon saan mang panig ng mundo, kasama na diyan ang Pilipinas at nagpapataasan pa ng singil. Dahil sa kamahalan ng kanilang singil, ang nakakakaya lang magpa-admit ay mayayaman, na ang kadalasang sakit ay sa puso, kanser at iba pang sakit na pangmayaman.  Subali’t hindi maipagkakaila na ang mga sakit na nabanggit ay nakukuha rin sa mga “maruming pagkain”. Ito yong mga pagkaing ipinagbawal na nga ng doctor ay patuloy pa ring kinakain. Alam na ng lahat kung ano ang mga “maruming” pagkain kaya kalabisan na kung babanggitin ko pa. Upang pabalik-balik sa mga doktor ang mga pasyente, siyempre dahil sa kikitain mula sa mahal na konsultasyon, sinasabihan na lang nila ang mga ito na kumain ng mga dapat ay bawal na pagkain “in moderation”, o hinay-hinay, o paunti-unti. Obviously, ay upang hindi bigla ang pag-goodbye sa mundo….at tulad ng nabanggit na, tuloy pa rin ang mahal na konsultasyon!

 

Ang industriya sa paggawa ng mga pagkaing dapat ay “moderate” lang daw kung kainin ay tuloy sa paglago at pagkita ng limpak-limpak upang  masupurtahan naman ang gobyerno sa pamamagitan ng buwis na binabayad nila. Ang ilang mababanggit na produkto ay processed foods na may salitre o preservative, maraming asin, food coloring, na tulad ng hot dog, corned beef,  bacon, ham, smoked fish, at mga inuming may kulay at artipisyal na lasa.

 

Sa puntong ito, gustong ipakita ng mga Tsino na nangunguna sila sa lahat ng bagay kaya pati ang paggawa ng nakalalasong artificial na bigas, sotanghon, alak, at pati ang itinanim na ngang bawang ay inaabunuhan din ng isang uri ng fertilizer na nakakalason sa tao, upang maging “matibay” at hindi mabulok agad sa imbakan. Ang masama lang, artificial at nilason na nga ang mga pagkain ay nakikipagsabwatan pa ang mga Tsino sa mga walang puso at konsiyensiyang mangangalakal sa Pilipinas upang maipuslit ang mga ito kaya hindi napapatawan ng karampatang buwis. Kung sa bagay, paano nga namang maipapadaan sa legal na proseso ang mga produktong bawal?  Maliban lang siyempre…. kung palulusutin naman ng mga buwaya at buwitre sa Customs!

 

Ang legal namang buwis na nalilikom ay ginagamit ng gobyerno sa mga proyektong kailangan ng bansa at mga mamamayan sa pangkalahatan. Kaya masasabing may pakinabang din pala ang paggawa ng pagkaing unti-unting pumapatay sa tao…. isang paraan nga lang ng pagsi-self annihilate o pagpapakamatay…. upang makontrol ang paglobo ng populasyon…na ang ibang paraan ay giyera, kalamidad tulad ng bagyo, baha, lindol, at matinding tag-tuyot!

 

Kung hindi dahil sa nabanggit na mga paraan, baka pati sa tuktok ng mga bulkan ay may mga condominium at subdivision dahil sa dami ng mga taong aabutin ng mahigit 100 taong gulang bago mamatay…at  baka biglang mawala ang wildlife na magiging delicacy na rin dahil sa kakulangan ng pagkain…at baka magiging bahagi na rin ng pagkain ng tao ang minatamis na mga dahon at balat ng kahoy!

 

Sa Tsina ay delicacy ang talampakan ng oso o bear. Sana ang magagaling na Tsinong chef ay makadiskubre ng masasarap na recipe para sa buwaya, buwitre, at hunyango…marami kasi nito sa Pilipinas para mapandagdag sa pagkain ng mga Pilipinong nagugutom dahil ninanakaw ng mga walang kaluluwa ang pera ng bayan!

 

Religion, Christian Faith, and Immorality

Religion, Christian Faith, and Immorality

By Apolinario Villalobos

 

I am wondering whether those who profess religiosity based on what they practice really “understand” what they are doing. They claim that the bible contributes a lot to their spiritual development. The problem with these people though, is that, while some stick to just the New Testament, others devote their time more to the Old Testament, when the two sections of the bible are supposed to complement each other. So what happens is that, while some of them learn about the teachings of Jesus which are in the New Testament, they do not have a slight idea that the religion that they follow can be traced back to Abraham who is in the Old Testament, and whom they hear only as a name when mentioned in sermons. The ignorance came to light when I asked one Catholic Lay Minister if he has an idea on who the eldest son of Abraham is. I found out that all he knew was that Abraham has a son and that, he was Isaac. When I told him that Ishmael was his eldest son bore to him by Hagar, the handmaid of Sarah, he was surprised! He even asked, how can it be possible when the name Ishmael is a Muslim?

 

From the desert, the Abrahamaic faith, also called Mosaic faith that also hinges on the belief on the coming of a “redeemer” spread. When Jesus came, he followed a new path along which he spread his teachings that filled the pages of the New Testament. When he died on the cross, his followers insisted that he was the sacrificial lamb for the sins of mankind – the redeemer who have finally come and did the act of redemption. But many refused to accept this, as they even keep on questioning his identity if he, indeed, belongs to the House of David from where, the redeemer should come from, more so with the allegation of his being the son of God.

 

If Jesus was the result of a “virgin birth” that gives credence to the “annunciation” as one of the “mysteries”, then, he does not belong to the House of David, because Mary, herself, as his biological mother does not, but only Joseph, who is his “foster father”, therefore, not his “biological father”. In other words, he is not the prophesied “redeemer” as insisted by his followers. Such question is one of the so many asked since the medieval period when the pagan Romans were converted into Christianity, and overdid their religiosity by incorporating pagan practices into what was supposed to be a simplistic way of spirituality. Instead of giving enlightenment on the issue, the early church leaders added problems, one of which is the question on “Trinity” that even widened the “schism”. Is it not immoral to keep the truth from the people who thought they are following the right path?

 

The “extensions” of the Church of Rome distributed throughout Europe as the 15th century was ending, was purported to be the largest “landholders” during the time. That was also the time when Christianity was forced into the inhabitants of the islands that came to be known as Philippines, so named by Ruy Lopez de Villalobos, in honor of the Spanish king, Philip II. But before the Spaniards came to the shores of the archipelagic islands, they had already sacked the long- thriving Inca and other highly developed cities that they converted into their colonies, and they called the natives “Indios”. For the Spaniards, the natives that they suppressed and made to kneel in front of the cross are called “Indios” who, for them are ignorant… this is how the natives of the Philippines and America were first called, and not by their real indigenous names.

 

The Spanish Christian missionaries who were also fond of shouting “punyeta”, “sin verguenza”, and “hijo de puta” to the natives, did the same hideous conduct of conversion they used in South America, when they came to the Philippines, as they went into the frenzy of burning cultural and intellectual treasures, because for them those were “demonic” and did not conform with “Christianity” which for them still, was the “righteous way”. They even went to the extent of executing “babaylans” or native priestesses.

 

During the closing of the 15th century, the Roman Church owned practically, almost half of France and Germany, and two-fifths of Sweden and England, not to mention Mexico and other South American colonies and the Philippines where, the early haciendas were located in Cavite, Batangas, Bulacan, Pampanga, Rizal, as well as, the islands of Negros, Panay and Cebu. While the colonies in Europe were not so productive, in the Philippines, the vast tracts of land that were literally grabbed from the natives were planted to sugar cane, rice, and coconut. Today, a few Filipino families who are also into politics are “hold-over owners” of these haciendas. And, they are so much devoted Roman Catholics!…and so, exploitation goes on!

 

Because of  her exploitation disguised by evangelization, Rome grew splendidly and gloriously. To maintain such splendor and glory, the papacy resorted to requiring all ecclesiastical appointees to remit their revenues to the “papal curia” in Vatican. A scandal that gave birth to the Reformation movement and also widened further the “schism” is about the pope’s selling of indulgences. Imagine the pope selling “tickets” to heaven! The large sum of money that flowed into the Vatican’s coffer led to more corruption, most prominent of which were committed by:

 

  • Sixtus IV (reign: 1471-84), who spent enormous sum of money in building the “chapel” that he named after himself, the “Sistine”, aside from causing the enrichment of his nephews and nieces;
  • Alexander VI, a.ka., Rodrigo Borgia (reign: 1492-1503) who allegedly, openly acknowledged and afforded financial opportunities to his illegitimate children;
  • Julius II (reign: 153-13), nephew of Sixtus IV, and who was said to be warlike, notorious politician, and who also spent lavishly on art, but failed in his duties as Head of the Roman Church.

 

During the time, the papacy did not monopolize immorality, as there was a popular adage then, that said, “if you want your son to be corrupted, make him decide to become a priest”.

It was alleged that confessors solicited sexual favors from female penitents, and thousands of priests were said to maintain concubines. Reformists were making a mockery of the church by saying that for Jesus’ ministers, it’s always money – from baptism, marriage, till death, with such greed and perversion spreading to Hispanic colonies.

 

Today, in the Philippines, so many Christian ministries have sprung up in almost every corner of big cities, sporting different names and congregate in inauspicious apartment units, former offices, multi-purpose halls of subdivisions, former movie theaters, and for the richy…Cultural Center of the Philippines and Folk Arts Theater which are the projects of Imelda Marcos within the Cultural Center of the Philippines.

 

There is a joke today about the unemployed, but with an oratorical gift to just put up a “ministry” in order to survive out of the tithes or “love offering” from members. These followers attend the gatherings and listen to the same never changing themes about love that they fail to put into practice, as they go back to their old “selfish” ways when they go home by keeping to themselves – within the security of their homes and company of select friends. Still, some enterprising bible-toting ministers even go to the extent of using the religious book in soliciting money from commuters by hopping on to buses and jeepneys to “share” the words from the bible in exchange for money to be put in envelops that they patiently distribute. As this kind of undertaking is some kind of a money-making enterprise, those who conduct such should be taxed!

 

The pope, himself, acknowledges the proliferation of immorality and corruption in the Roman Catholic Church that is why lately, an external auditing firm has been contracted to check on the Vatican records. He even apologized for the abuse committed by some members of the clergy. In other words, nobody among the members of the Vatican-based church is free from the stain of immorality. Still, in the Philippines, the Iglesia ni Cristo, biggest Christian church next to the Roman Catholic, is rocked with a scandal that is undergoing an investigation. There could still be other religious scandals going around, but just get to be contained due to their insignificance, compared to the cursing of Duterte who is running for presidency during the 2016 election.

 

The world today is full of “habitual” sinners – “immorals” in the eyes of the “moralists”, just because these people that they despise do not attend religious services or utter curses habitually, or just simply, polygamous. Can they be compared with those who attend these so-called religious services but got no slightest idea what compassion means? Can they be compared with husbands who fool their wives by playing around with their “queridas”, or wives who squander the wage hard- earned by their husband abroad, on their kept “lovers”?

 

Worst, these “moralists” are emboldened by the thought that it is alright for them to commit sin because they can go to confession, afterwards anyway! ….or worse, eat the host, bread or biscuit that symbolize the body of Christ, the better for them to get “cleansed” immediately! (I read stories about pagan tribes who eat the body of their brave opponents so that such character can be made part of them).

 

Some of these “good” people do not even know the name of their neighbors, so how can they say they love God that they cannot see, but cannot love their neighbors who are just a few steps away from them? Is it not sheer hypocrisy which is just another form of immorality?  Some of them still, who have become more financially stable than the rest, act like horses pulling indigenous “calesas”, that are allowed to look just straight ahead, which is a manifestation of selfishness.

 

By the way, I do not deny that I am a sinner through and through!…please pray for me!

Ang Mga Taong Hindi Marunong Mangalaga ng Tulong at Mga Walang Pinag-aralan Subali’t Maayos ang Buhay

Ang Mga Taong Hindi Marunong Mangalaga ng Tulong

At Mga Walang Pinag-aralan Subalit Maayos ang Buhay

Ni Apolinario Villalobos

 

Dapat lang na hindi ibalik sa taong tumulong sa iba ang itinulong niya sa mga ito. Ibig sabihin ang tulong ay hindi dapat ituring na “utang” ng taong tinulungan. Ang dapat gawin ng isang tinulungan ay ipasa sa iba ang tulong na napakinabangan niya. Subalit iba ang usapan kapag ang tinulungan ay hindi marunong mangalaga ng itinulong sa kanya tulad ng mga sumusunod na kuwento:

 

#1…..Tungkol ito sa isa kong kaibigang seafarer, mayroon siyang malaking bahay na hinuhulugan at may dalawang anak na nag-aaral. Noon ay hindi hamak na malaki ang kita niya kung ihambing sa kinikita ng hindi sumasakay sa barko. Ang masama lang ay mayabang siya at galante tuwing magbakasyon at mahilig bumili ng mga bagay na naide-display niya upang masabing marami siyang pera. Kalimitan, makalipas ang dalawang buwang bakasyon, isa-isa na ring nawawala ang mga gamit dahil kung hindi naisanla ay naibenta…at sa akin tumatakbo upang umutang. Palagi ko siyang pinapayuhan, at oo naman siya ng oo. Ngayong nagkaedad, halos wala nang kumpanyang tumanggap sa kanya, kaya  nataranta dahil ang bahay pala ay hindi regular na nababayaran sa SSS kaya malaki ang naipong arrears. Ang anak na babae ay isang teen-aged mom dahil nabuntis high school pa lang, at ang panganay na lalaking anak ay puro tattoo ang katawan at laman ng kalye. Ang asawa naman na suki ng mga parlor ay halos walang expression ang mukha dahil kung ilang beses nang inineksiyunan ng  gamot na pampatanggal ng kulubot, kaya sa biglang tingin ay mukhang tanga. Ilang beses siyang lumapit sa akin upang umutang, subalit nagmatigas ako. Nang magalit, pinaalala ko sa kanya ang mga utang niyang niyang hindi ko nasingil dahil idinaan na lang niya sa “kalimot”.

 

#2…..Isa pa ring kaibigan ang inabutan ko ng tulong na pandagdag sa puhunan niya sa pagba-buy and sell ng mga prutas. Nang lumakas ang negosyo, biglang umarangkada sa pagbukas naman ng isang karinderya dahil naiinggit yata sa mga kaibigang may ganitong negosyo. Minalas sa mga taong tinanggap niya upang tumulong dahil puro kupit ang inabot niya. Wala pang anim na buwan, bumagsak na ang karinderya ay may utang pa siya sa inupahang puwesto. Pinahiram ko pa ng ilang beses subalit hindi pa rin natuto dahil nagbukas uli ng karinderya na talaga namang hindi niya nakokontrol ang pagpatakbo. Lumipas ang isang taon bago kami nagkita uli….balik siya sa wala. Nang subukan niyang “humiram” uli sa akin, tumanggi na akong tumulong. Tulad ng inaasahan ko, nagtampo at nagalit kaya iniwasan na ako.

 

Iba naman ang kuwento ng mga taong nakatira sa bangketa na ang ikinabubuhay ay pamumulot ng mapapakinabangang basura. Yong isang pamilya na naabutan ng pera, bumili agad ng mga scrap na kahoy, tatlong gulong na pang-kariton, mga pako at nanghiram lang ng martilyo, at tulung-tulong silang mag-asawa sa paggawa ng kariton, kaya ngayon ay lalong marami silang nahahakot na papel, lata at bote, kung ihambing noon na sako o malaking plastic bag lang ang gamit.

 

Yong isang pamilyang dating isang kariton lang ang gamit sa pamumulot ng basura, nagkaroon ng isa pa nang maabutan ng tulong, kaya tag-isa na silang mag-asawa ng itinutulak na kariton, at dahil lumaki ang kita, nakaya na nilang mangupahan ng isang maliit na kuwarto…hindi na sila nakikigamit ng kubeta ng restaurant ng Intsik, at hindi na rin natutulog sa bangketa. Nakakaipon na rin sila ng iba’t ibang gamit sa bahay na napupulot sa mga basurahan dahil naikakarga nila ang mga ito sa kariton nila upang maiuwi.

 

Yong mag-asawang matanda na sigarilyo at mga kendi lang ang dating tinitinda sa bangketa, nang abutan ng tulong, nagkaroon ng maliit na mesa, dalawang thermos para sa kape, mga biscuit, at tinapay na idinagdag sa mga itinitinda. Mayroon na rin silang picnic umbrella, pananggalang nila sa init ng araw at ulan. Nang dinagdagan ang puhunan nila, nagtinda na rin ng piniritong isda at kanin na tantiyado nilang mauubos sa maghapon, nalilibre pa ang tanghalian at hapunan nila.

 

Yong mga namumulot lang dati ng mga reject na gulay sa Divisoria, may mga kariton na rin at ang tinitinda ay mga gulay na binibili nila ng maramihan sa mga papauwi nang mga mangangalakal kaya mura nilang nakukuha…nabawasan na ang hirap nila dahil hindi na sila mangangalkal pa at maglilinis ng mga reject na gulay.

 

Kung minsan mahirap unawain ang tao. Kung sino kasi ang may kakayahang pinansiyal ay sila pa yong nagmimistulang kawawa bandang huli dahil sa pinili nilang pagpapabaya sa sarili ganoong may pinag-aralan naman sila na magsisilbi sanang gabay sa paggawa nila ng mga desisyon. At, kung sino pa yong sa tingin ng iba ay walang pag-asa sa buhay dahil mga yagit sa bangketa kung ituring – walang pinag-aralan at ni walang ekstrang damit, ay sila pang nakakaraos dahil sa pagsisikap upang mabuhay ng maayos! Ibig sabihin, hindi kailangang maging titulado ang isang tao upang makagawa ng malinaw na desisyon sa buhay!

Ang Pagmamahal ng Ina sa Anak…para kay Miguel Kurt Padua

Ang Pagmamahal ng Ina sa Anak

(para kay Miguel Kurt Padua)

Ni Apolinario Villalobos

Mula sa sinapupunan niya nang ito ay sumibol

karugtong na ng kanyang buhay

ang anak na walang kamalay-malay

at sa marahang pagpintig ng puso nito

ramdam ng ina’y ligayang hindi matanto.

Nagmamahal nang walang pasubali, yan ang ina

na lahat ay gagawin para sa anak

nang ito’y lumigaya’t ‘di mapahamak

gumapang man at magtiis, o maghirap

matupad lang para sa anak, ang pangarap.

Ina lang ang kayang magtiis sa mabigat na pasakit

kakayanin ang lahat para sa anak

na sa mundo’y iniluwal na may galak

biyaya ng Diyos, sa kanya’y ipinagkaloob

kaya, pagmamahal niya’y taos, marubdob!

Magno Padua: Matatag na Ama ng Tahanan at Mapagkakatiwalaang Kaibigan

Magno Padua: Matatag na Ama ng Tahanan

At Mapagkakatiwalaang Kaibigan

Ni Apolinario Villalobos

Ang pagkatatak ng pangalang nabanggit sa titulo ay hindi na maaaring mawala sa diwa ko. Simula nang ako ay tumira sa isang bahagi ng dating Barangay Real 1, at ngayon ay Real 2 na, siya ay naging kaagapay ko bilang presidente ng aming homeowners’ association, na ang mga miyembro ay iilang pamilya lamang noong dekada otsenta. Iilang bahay pa lamang ang may kuryente at ang paligid namin ay bukid, kaya balot ng pusikit na kadiliman kung gabi.

Isa si Magno sa mga tumatanggap ng kontrata noon sa pag-ayos ng mga low-cost housing shell na ipinasa ng developer sa aming mga homeowner. Kasama ang mga kapatid na sina Budjo, Emo, at Tura, naglalatag sila ng tiles, mga kawad para sa electrical connections, at nagpipintura.

Hindi kalaunan ay inimbita niya akong mamasyal sa kanilang bahay sa “bukid” na nasa likod ng subdivision, na upang marating ay kailangang dumaan sa mga pilapil. Dahil mahilig ako sa kalikasan, napadalas ang pasyal ko sa kanila, lalo na naging malapit na rin ako sa kanyang nanay, si Inang Bidang at yumaong kapatid na si Mely. Lalo akong nawili dahil tuwing nasa kanila ako, pinagluluto nila ako ng upo na sinahugan lamang ng bawang. Sa kanila ko rin natikman ang manggang inatsara sa bawang, hugas-bigas, at asin. Ang ibang gulay na inihahanda nila para sa akin o pinapadala sa bahay ay galing naman sa taniman ng namayapa niyang kapatid na si Tomas.

Sinadya kong dalasan ang pagpasyal sa bukid upang ipakita sa mga kapitabahay ko na kailangang makisama sa mga taong nakapaligid sa amin upang hindi kami pangilagan o pag-isipan na mapangmataas.  Sa kagustuhan kong magkaroon ng magandang samahan sa pagitan namin at nina Magno, pinangunahan ko ang pagpakita ng tiwala sa pamilya at mga kapitbahay niya, na tinumbasan din nila ng kahalintulad na tiwala. Dahil dito, madalas kong sinadyang umuwi ng dis-oras ng gabi mula sa bukid upang ipakita na ligtas ang paligid namin.

Si Magno ang ang naging tulay namin sa pakikipag-ugnayan sa iba pang mga nakatira sa aming paligid na karamihan ay may kaalaman sa pag-ayos ng bahay. Dahil sa nabuong magandang samahan, sa pangunguna ni Magno, nakipag-bayanihan ang mga kapatid, kamag-anak, at kumpare niya nang gawin ang unang basketball court, multi-purpose hall, at tulay na gawa sa dalawang malaking poste ng kuryente.

Sa pakikipag-usap ko sa mga nauna sa amin at nakatira sa isang katabing subdivision, nalaman kong itinuturing pala nilang “kuya” si Magno. May nagkuwento pa na pinapasakay raw siya ni Magno sa kalabaw tuwing mamasyal siya sa bukid, na ginagawa niya tuwing hapon pagkagaling sa eskwela.  Pahingahan din daw nilang magbabarkada ang bahay nina Magno kung sila ay manghuli ng ibon, gagamba at dalag sa mababaw na ilog. Marami pa akong kuwentong narinig tungkol sa magandang pakisama sa kanila ni Magno at ng kanyang pamilya.

Hindi nakatapos sa kanyang pag-aaral si Magno dahil sa kakapusan ng pantustos, at lalong dahil kailangang pagtulungan nilang magkakapatid na linangin ang malawak na lupang kanilang sinasaka noon bilang mga “tenant” nang mamayapa na ang kanilang ama. Pagkatapos ng taniman ng palay, upang kumita ng dagdag na pantulong sa kanyang pamilya dahil siya ang panganay, namasada rin siya ng dyip.

Makulay ang buhay ni Magno, subalit naging tapat siya sa mga kinasama niya lalo na sa kanyang asawang si “Baby”. Wala siyang inilihim, kaya nitong huling mga araw ay nagkakakontakan sa isa’t isa ang kanyang mga anak. Nakita ko ang katatagan ni Magno bilang ama ng tahanan, nang panahong naghirap sila dahil sa madalang niyang trabaho at si “Baby” naman ay may diabetes at sakit sa puso. Maliban sa pag-eekstra sa pagpasada ng dyip, tumanggap din siya ng kontrata sa pagmaneho ng kotse, na nagpahina ng kanyang pulmon, subalit hindi niya pinaalam sa kanyang pamilya. Nalaman ko lang nang pinilit ko siyang magtapat nang minsang mag-usap kami dahil napansin ko ang pagkahulog ng kanyang katawan at pamumutla.

Nang pumanaw si “Baby”, lalo pang nagpakita ng katatagan si Magno sa kanyang mga anak. Pinilit niyang ipagpatuloy ang pagtanggap ng mga kontrata sa pagmaneho kahit nararamdaman niya ang patuloy na panghihina ng kanyang katawan. Ang mga anak naman niya, maliban sa bunso, ay tumigil sa pag-aaral upang magtrabaho.

Ngayon, nakakaraos ang pamilya niya kahit papaano dahil sa isang anak na nagtatrabaho sa ibang bansa. Hindi na siya pinayagan ng kanyang mga anak na magmaneho, at upang malibang ay tinuruan siyang mag-facebook ng mga ito gamit ang cellphone na bigay ng isa niyang anak. Napabuti rin ang pagpi-facebook niya dahil nakontak siya ng iba niyang kamag-anak na nasa ibang bansa at probinsiya.

Tiwala at respeto sa isa’t isa ang pundasyon ng pagiging magkaibigan namin ni Magno na bilang pinakamatanda sa kanilang angkan sa barangay ay itinuturing nilang “ama”. Dahil sa nasabing pagkilala, nilalapitan siya upang mamagitan sa mga hindi nagkakaunawaang mga kamag-anak pati mga kaibigan. At ang nakakabilib ay ang ugali niyang hindi mapang-abuso sa mga kaibigan na hindi man lang nakarinig sa kanya ng kapirasong himutok kung siya ay may problema….tanda ng katatagan ng kanyang kalooban!

Ang Barangay Real Dos…ng Bacoor City, Cavite

Ang Barangay Real Dos
…ng Bacoor City, Cavite
Ni Apolinario Villalobos

Hindi madali ang mamuno dahil kailangan ang paninimbang upang walang masaktan o magsabing sila ay pinabayaan. Sa isang barangay, halos lahat ay magkakilala, kaya ang turingan ay magkakapamilya, lalo na sa isang maliit na barangay tulad ng Real Dos ng Bacoor, Cavite City.

Ang Barangay Real Dos, ay pinamumunuan ng pinakabatang Chairman sa buong lunsod, si BJ Aganus, at inaalalayan ng may kabataan ding mga Kagawad. Sa kabila ng maliit nilang pondo mula sa buwis na binabahagi ng pamahalaang lunsod ay nagawa pa rin nilang magpatupad ng mga proyekto. Maganda ang nagkaisa nilang panuntunan na hindi dapat patagalin ang paghawak ng pondo hangga’t maaari dahil maraming dapat paggagastusan na kailangan ng mga ka-barangay nila.

Inumpisahan ng bagong grupo ang kanilang mga proyekto sa pamamagitan ng pakikipagtulungan sa homeowners’ association ng Perpetual Village 5 kung saan matatagpuan ang Barangay Hall, sa paglunsad ng mga proyektong pang-kabataan upang magamit ang bagong gawang basketball court. Ibinalik din ang regular na schedule sa paghakot ng basura.

Bumili sila ng bankang gawa sa fiberglass upang magamit sa pag-rescue tuwing may baha; dinagdagan ang bilang ng radio units na mag-uugnay sa mga tanod at opisyal ng barangay; pinalitan ang mga ilaw-kalye na ordinaryong bombilya, ng makabagong LED lights, upang makatipid sa konsumo ng kuryente, at inasahan ding tatagal ang mga ito; nagkaroon din ng libreng gamutan.

Ang mga plastik na mesa na pinapahiram sa mga ka-barangay kung may okasyon ay pinalitan ng gawa sa matibay na stainless steel sheets. Kaya, hindi man sinasadyang maulanan, ang mga mesa ay sigurado nang tatagal. Dinagdagan din nila ang mga trapal na ginagamit lalo na kung may pinaglalamayan.

Ang pinakahuli nilang ginawa ay ang pagpabubong ng nakatiwangwang na lote sa magkabilang gilid ng Barangay Hall. Ang nasa kanlurang bahagi ay nagagamit na ngayon kung may pagpupulong kahit na umuulan at tirik ang araw. Ang silangang bahagi naman ay lalagyan ng mga upuan upang may mapagpahingahan ang mga taong pumipila para sa serbisyo ng barangay health center.

Kinakausap din ni Barangay Chairman Aganus ng personal ang mga pasaway sa barangay, lalo pa at ang iba sa kanila ay halos kasinggulang lamang niya…na epektibo naman, dahil na rin sa pakisama. Walang masamang tinapay para sa Barangay Chairman dahil lahat ay gusto niyang bigyan ng pagkakataon upang magbago, magkaroon ng kabuluhan at respeto sa sarili. Hindi man niya sabihin, makikita sa ginagawa niya na mangyayari lamang ang pagkakaroon ng respeto sa sarili ang isang tao, kung siya ay bibigyan ng pagkakataon at halaga.

Nakakatuwa ring malaman na kahit kapos kung ituring ang allowance ng mga Barangay tanod ay hindi sila naaapektuhan nito. Nakikita kasi nila na lahat silang nasa pamamahala ni Chairman Aganus ay parehong nagsasakripisyo, maipatupad lang ang sinumpaan at itinalagang responsibilidad sa kanila.

Ang nakakatawag ng pansin ay ang pinapairal ng grupo ni Chairman Aganus na “bayanihan spirit”. Sa pamamagitan nito, basta may lumapit sa kanila upang humingi ng tulong, kahit hindi ka-barangay, ay agad nilang inaaksyunan. Maraming beses na ring nahingan ng tulong si Chairman Aganus ng mga hindi taga-Real Dos, upang gumawa ng follow up sa City Hall. Maganda ang patakaran nila dahil hindi naman ito pakikialam sa ibang barangay. Kung hindi kasi sila umaksyon sa mga request ng hindi taga-Real Dos ay lalabas na tinataboy nila ang mga ito…isang impresyon na ayaw nilang mangyari. Ganoon din ang paliwanag ni Chairman Aganus na nagsabing, pinakikiusapan lang naman daw siya, at isinasabay na niya ang mga follow-up sa mga gagawin kung nasa City Hall siya. Kung tutuusin nga naman, magkakasama ang mga magkakatabing barangay sa iisang administrasyon ng Bacoor, kaya hindi magandang nagkakanya-kanya sila sa pagkilos…sa halip ay dapat magtulungan.

Kung ihahambing sa malalaking barangay, masasabing napakaliit ng mga proyekto ng grupo ni Chairman Aganus, subalit, para sa mga taga-Barangay Real Dos, ang mga ito ay napakahalaga. Wala rin naman silang magagawa dahil pinagkakasya lamang nila ang pondong itinatalaga ng pamahalaang lunsod. At, ang pinakamahalaga, ay nagpupursige sila sa abot ng kanilang makakaya.

Pinatunayan ng Barangay Real Dos, na ang matatag na samahan ng mga bumubuo sa isang barangay ang nagsisilbing pinakapundasyon ng isang barangay kahit maliit ang pondo. Malaking tulong nga ang pondo, subalit aanhin naman ito kung pagtatalunan lamang na maaaring humantong pa sa siraan? Ang nagsisilbi namang “pandilig” sa pundasyong ito upang lalo pag tumatag at lumago ay ang katatagan din ng namumuno at mga nakakaganang pagpuna ng ibang tao, lalo na ng mga nasasakupan. Sa huling nabanggit, tanggap naman nila na hindi lahat ay nabibigyan nila ng kasiyahan, subalit wala silang magagawa dahil sa limitasyon ng kanilang kakayahan at pondo.

Yan ang Real Dos….maliit nga siksik naman sa samahan…kapos nga sa budget, mayaman naman sa pagkukusa… mga kabataan nga ang namumuno, puno naman ang mga puso ng pagmamalasakit sa kapwa!

Ang Hindi Ko Makalimutang Tatay Namin

Happy Fathers’ Day!

Ang Hindi ko Makalimutang Tatay Namin
Ni Apolinario Villalobos

Simple lang ang buhay namin noon. Nagtitinda ng tuyo ang aming mga magulang hanggang sa ito ay nalugi. Bumigay ang maliit na puhunan dahil sa laki ng aming pamilya. Mula noong nasa grade one (walang pang prep noon) hanggang grade five ako, dama ko ang saya ng pamilya namin. Yon nga lang, lahat kami ay walang baon pagpasok sa eskwela.

Tuwing uuwi ang tatay namin, palagi siyang may pasalubong na saging. At kung isda namang nakatuhog sa yantok (rattan) na panali (wala pang supot noon) ang inuuwi, palagi namang tilapia na siyang pinakamura. Siya na rin ang naglilinis at nagluluto. Dahil sa kamahalan ng isdang dagat, lumaki akong hindi ko sila “nakilala” kaya hanggang ngayon ay wala ako ng sinasabing “acquired taste” para sa mga sariwang isdang dagat. Ang kilala ko lang noon na isdang dagat ay nasa lata – sardinas. Maliban sa tilapia, ang binibili ng tatay ko ay bangus na nagkakamurahan kung hapon na, pero dahil sa dami ng tinik kaya mahirap kainin, nagkasya na lamang ako sa sabaw.

Walang bisyo ang tatay namin, hindi tulad ng nanay namin na nagnganganga. Ang kinatutuwa ko pa ay ang pagtabi niya para sa akin, ng mga diyaryong pinangsapin sa mga kahon ng tuyo. Napansin kasi niya na matiyaga kong binabasa ang mga ito kahit malakas ang amoy…inuuwi ko pa at itinatago sa ilalim ng kama. Dahil sa ginagawa ko, pingot naman ang inaabot ko sa ate namin. Tumigil lamang siya sa pagbulyaw nang magwala ako dahil sinunog niya ang “collection” ko. Natakot yata nang pinagtutumba ko ang mga silya, kaya tumakgo siya sa palengke upang manghingi sa ibang nagtitinda ng tuyo…pampalit sa mga sinunog niya!

Noong hindi pa ako nag-aaral, tuwang-tuwa ang tatay ko sa mga isinusulat kong mga salita sa lupa gamit ang maliit na sanga ng kaimito, na kinokopya sa kung anumang babasahin na mahagilap ko. Ang una kong isinulat noong tatlong taon pa lang daw ako ay “Purico”, isang brand ng mantika na uso noon. Yon kasi ang gamit namin sa pagluto kaya nababasa ko ang nakasulat sa kartong pambalot. Nasundan ito ng mga pangalan ng mga kapatid ko, kaya palaging puno ng mga isinusulat ko ang lupa sa bakuran namin. Mabuti na lang at wala pa noong spray paint, dahil baka pati dingding ng bahay ay hindi ko pinalampas!

Pinagtatanggol niya ako kapag pinapagalitan ako ng nanay namin, tuwing umuwi akong maraming sugat dahil sa pag-akyat sa mga puno ng prutas ng mga kapitbahay. Dahilan niya, inuuwi ko naman daw ang mga prutas para sa mga kapatid ko. Ganoon din kapag naghahakot ako ng mga supot na plastic na napupulot ko mula sa basurahan ng isang bakery, dahil ginagamit ko ang mga ito bilang pang-cover ng libro. Dahilan niya, pati naman daw mga kapatid ko ay nakikinabang. Naigagawa ko rin kasi sila ng raincoat, mula sa mga pinagtagpi-tagping mga plastic. Ang hindi lang niya matanggap ay nang mag-uwi ako ng maliit na ahas na iniligtas ko sa pananakit ng ibang bata…noon na siya nagalit sa akin.

Noong nasa kalagitnaan ako ng grade six, nalugi ang negosyo namin. Gamit ang maliit na puhunang natira, nagtinda ng ukay-ukay ang nanay namin. Ang tatay naman namin ay naging kargador ng mga kaibigan niyang may puwesto sa palengke. Mula madaling-araw hanggang hapon siyang nakaistambay sa dati naming puwesto at naghihintay ng tawag kung may gagawin. Ganoon siya katiyaga. Kung minsan dinadalhan ko siya ng tanghalian. Ganoon pa man, hindi ko narinig na nagreklamo ng pananakit ng katawan ang tatay namin.

Nang panahong nangangargador siya, napadalas ang pakisama niya sa mga kumpareng nagbigay ng trabaho sa kanya, kaya natuto siyang uminom ng alak. Hindi kalaunan, dahil sa kahinaan ng katawan, bumigay ang kanyang atay dahil sa kanser. Mula noon, nagtiyaga na lamang siya sa pagdungaw mula sa bintana habang minamasdan akong nagwawalis sa aming bakuran at nagsusulat sa lupa. Pumanaw siya noong nasa kalagitnaan ako ng Grade Six.

Sa kanya ko natutunan ang ugaling hindi pagpili ng gawain, basta marangal. Nalaman ko sa isang matandang kamag-anak na naging kaminero o basurero din pala siya noong nanliligaw pa lang siya sa nanay namin, kaya pala galit sa kanya ang ibang tiyuhin namin sa ina. Palagi niyang sinasabi na ang kita ay nakakatulong kaya hindi dapat ikalungkot kung ito ay maliit. Nakakatulong din ang kasiyahan sa ginagawa upang matanggap ng lubos ang isang gawain, ano man kababa ito… ganyan daw dapat ang panuntunan sa buhay.

Hindi nakatapos ng elementarya ang tatay namin, subalit pinagmamalaki namin siya. Ang turing ko sa kanya ay higit pa sa isang doktor o abogado, o sa isang Presidente man ng kung anong bansa pero tanga naman, o Bise-presidente ng kung anong bansa din, pero kurakot naman!

Sa panahon ngayon, lalong umigting ang respeto at pagmamahal ko sa tatay namin. Hindi ko siya ipagpapalit sa ibang tatay ngayon na mayaman nga at kilala sa lipunan, subalit ang pangalan ay kakambal naman ng kahihiyan…walang maski kapirasong dangal!

Ang Ating Ama…

Happy Father’s Day!

Ang Ating Ama…
Ni Apolinario Villalobos

Haligi ng tahanan kung siya ay ituring
Katatagan ay dama natin sa kanyang piling
Katuwang ng ating Ina sa pag-aruga sa atin
At para lang lumigaya tayo, lahat ay gagawin.

Sukdulan mang sumuway siya ng batas –
Magnakaw man, makabili lamang ng gatas
Buhay niya ay itataya, walang pag-alinlangan
Mailigtas lang ang anak sa mga kapahamakan!

Mahalagang bahagi tayo ng buhay niya
Damdamin niya’y dapat din nating madama
Pintig ng kanyang puso ay dapat ding damhin
Dahil sa kanyang buhay, galing ang buhay natin!

Suwail ang anak na sa Ama’y di lumingon
Kanya ring pagsisisihan, pagdating ng panahon;
Buhay o namayapa man ay ating bigyang pugay
Pangalang bigay, ipagmalaki natin at iwagayway!